Yozuvning paydo bo'lishi va uning tarixiy bilimlarni to'plashdagi ahamiyati

Yozuvning paydo bo'lishi va uning tarixiy bilimlarni to'plashdagi ahamiyati. Yozuv shakllargunga qadar epik asarlar (epos-grekcha so'z bo'lib, doston, rivoyat, afsona asarlari ma'nosini anglatadi) tarixni o'rganish uchun yagona manba edi. Ta'bir joiz bo'lsa, «Alpomish» dostonini ham xuddi shunday epik asarlar sirasiga mengzash mumkin. Buning rad etib bo'lmas bir dalili shuki «Alpomish» ko'plab variantlardan iboratdir. Bu asarning bir qator variantlari alpomishshunosligimiz zahmatkashlari Hodi Zarif, Mansur Afzalov, To'ra Mirzaev va yana bir qator olimlar tarafidan yozib olingan, ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilgan. Lekin zamonaning zayliga ko'ra, ular izchillik topmadi. Shukrki, O'zbekiston mustaqilligi «Alpomish»ning yo'lini ravon qildi. Qolaversa, doston yaratilganligining 100 yilligini keng nishonlash to'g'risida hukumat qarori bu boradagi katta ishlarning debochasi bo'ldi. Ayni paytda shuni ham aytmoq kerakki, «Alpomish» dostonining ko'p variantlari mavjud bo'lib, har bir variant o'ziga xos sifatlarga, afzalliklarga ega. «Go'ro'g'li» turkumiga kiruvchi dostonlar kabi «Alpomish» dostoni ham o'ziga xos barkamol turkumni tashkil etadi. Yozuvlar ixtiro qilinganidan so'ng esa mixxatlar, perogliflar, tosh bitiklar va yilnomalar - eng qadimiy yozma tarix manbalari hisoblanadi. O'sha davrlardagi voqealarning guvohlari yoki zamondoshlari yozib qoldirgan manbalar keyinchalik xattotlar, shoirlar, oqinlar, bahshilar tomonidan qayta-qayta ko'chirilgan yoki og'izdan-og'izga ko'chib, bizgacha etib, o'tib kelgan manbalar-manbalar hisoblanadi. Yozuvi bo'lgan barcha xalqlarda bitiklar va yilnomalar uchraydi. Yaqinda manbashunos olim I.V.P'yankov «O'rta osiyoda eng qadimgi davlatlarni paydo bo'lishi» degan maqola e'lon qilib, unda Baqtriya ilk davlatlar («tsarstvo drevnego kavi») miloddan avvalgi X-IX asrlarda paydo bo'lib miloddan avvalgi VII asrda (Kavi Vishtaspi va Zaratushtra davri) markazlashgan Baqtriya davlatiga asos solinganligi aytiladi. Faqat ikkita belgi shahar, yozuv va ularga aloqador bo'lgan belgilar sivilizatsiyaning paydo bo'lishi ...