Hayot faoliyati xavfsizligi fanidan glossariy

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VА O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI FANIDAN TAYYORLAGAN GLOSSARIY QARSHI GLOSSARIY (Tayanch so'zlar, iboralar va asosiy tushunchalar) Abiotik omillar - iqlim, edofogen (mexanik tarkib, zichlik, tuproqning nam va havo o'tkazuvchanligi), orografik (relef, dengiz sathidan balandlik), ximik (havoning gaz tarkibi, tuproq tarkibi). Adaptatsiya - ko'zning yorug'likda va qorong'ida ko'rishga moslashish qobiliyati, yoki organizmlarni o'rologik omillar ta'siriga moslashuv xususiyati. Affekt (emotsional) holat - qattiq hayajon, jazavaga tushish holati. Akkomodatsiya - ko'zning bar xil uzoqlikdagi narsalarni ravshan ko'rish Atmosfera - yerni o'rab turgan havo qobig'i. Yunoncha atmos-bug', sfera-shar manosini bildiradi. Atmosfera yer bilan birga aylanadi. Atmosfera bo'lmasa yer yuzi kunduzi +120 0 C gacha qizib, kechasi -180 …-120 0C gacha sovub ketar edi. Аvаriya - halоkаt mаhsulоt tаyyorlаshgа ishlаtilаdigаn mаshinаlаr , jihоzlаr, tеxnоlоgik tizimdаgi uskunаlаr mаjmuаsidаgi nоsоzlik, elеktir bilаn tа'minlаshdаgi nоsоzlik, binоlаr, qurilmаdаgi nоsоzliklаr tufаyli vujudgа kеlаdigаn vоkеа аytilаdi. Antropogen halokatlar (ta'sirlar)- insoniyatning xo'jalik faoliyati tufayli yuzaga keluvchi antropogen fakorlar ta'sirida biosferaning sifat jihatidan o'zgarishi va natijada insonlar hayotiga, o'simlik va hayvonot dunyosiga hamda atrof-muhitga tahdid va katta xavf tug'diruvchi hodisalar. Argatik tizim -tizimni elementlaridan bittasini inson tashkil qilingan tizim. Aspekt - aspect, jihat, tomon, qirra. Atmosfera elektr zaryadlari - kuchli yashin va momoqaldiroq vaqtida hosil bo'ladi. Bunda ularning kuchlanishi 2 V dan 8 mln V gacha, tok kuchi miqdori 200 A gacha yetishi mumkin. Biosfera - bios - hayot, sfera - shar ma'nosini bildirib, er yuzidagi barcha organizmlar tarqalgan va ular ta'siridagi hayot qobig'i tushiniladi. Biotop - yashash sharoitlari yig'indisi. Biosenoz - ekosistemadagi organizmlarning alohida to'plami. Biogeosenoz - bio -hayot,geo-er, senoz- birlik degan ma'noni bildiradi. Dinamik sinov-yuk ko'tarish mehanizmlari, tormozlar, ajratgichlar va harakatni cheklovchi moslamalar tekshiriladi. Sinov nominal yuk ko'tarish qobilyatidan 10% ortiq bo'lgan yukda, yukni 300 mm balandlikka bir necha marta ko'tarib-tushirish o'tkaziladi.Barcha sinov natijalari dalolatnoma bilan hujjatlashtirilib, mexanizm pasportiga yoziladi. Domkratlar sinovi - har yili bir marta statik sinovdan o'tkaziladi. Sinov normal yuk ko'tarish qobilyatidan 10% ortiq yuk bilan 10 min davomida amalga oshiriladi. Bunda gidravlik yuk ko'targichlarda bosim kamayishi 5% dan ortiq bo'lmasligi zarur Ekologiya - grekcha oykos - uy, yashash joyi; logos - fan degan ma'noni bildiradi. Ekologik omillar turi: abiotik (jonsiz), biotic (jonli). Ekosistema - tirik organizmlar jamoasi va ularning yashash muhitini o'z ichiga olgan funksional sistema. Elektr xavfsizligi - insonlarni elektr toki, elektr yoyi, elektromagnit maydon va statik elektr tokidan himoyalashga qaratilgan tashkiliy va texnik tadbirlar hamda vositalar sistemasi. Elektr tokining ta'sir turlari - kimyoviy, issiqlik va biologik. ...