Faoliyat xavfsizligini ta'minlashning ergonomika va psixologik asoslari

2-ma'ruza. Faoliyat xavfsizligini ta'minlashning ergonomika va psixologik asoslari. Ishlab chiqarishda faoliyat xavfsizligini boshqarish tizimini tashkil qilish. Ishlab chiqarishda sodir bo'ladigan baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklari. (2-soat) Reja: 1. Faoliyat xavfsizligini ta'minlashning ergonomik asoslari 2.Faoliyat xavfsizligini ta'minlashning e psixologik asoslari 3. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni tahlil etish usullari 4. Sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarini tekshirish va hisobga olish 5. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni tekshirish va hisobga olishda N-1 shakldagi dalolatnoma. Ergonomika ilmiy fan bo'lib, u texnika, psixologiya, fiziologiya va gigiyena fanlarining birikishidan paydo bolgan. Unda anatomiya, biomexanika, toksikologiya, antropometriya va biofizika fanlarining ma'lumotlari qo'llaniladi. Ergonomika mehnat jarayonlarida qulay (optimal) sharoitlarni yaratish maqsadida insonning funksional imkoniyatlarini va afzalliklarini o'rganadi. Bunda mehnat yuqori unumli va ishonchli bo'lab hamda intellektual va flzik rivojlanishga yangi imkoniyatlar ochadi. Boshqacha qilib aytganda, inson tavsiflari bilan muhit tavsiflari o'rtasida ma'lum kelishuvchanlik haqida so'z boradi. Albatta bunda o'ziga yarasha hayot faoliyati xavfsizligining ayrim masalalari yechiladi. Lekin bu soha bilimlarini bir-biriga tenglashtirmoq to'g'ri kelmaydi. Qisman ergonomika texnikani insonlarga moslashtirishga intiladi, ammo bu masala har doim ham yechilavermaydi. HFX esa insonni texnikaga moslashtirish muammolarini ko'radi. Ergonomika - mehnat qonuniyatlari va ishchi jarayonlar haqidagi fandir. Ergonomika tushunchasi grekcha ish va qonun degan so'zlardan kelib chiqqandir. Ergonomika so'zini birinchi bo'lib, 1875- yili o'zining Ergonomika jihatilari, ya'ni mehnat haqidagi fan degan ishida polyak olimi Yastshembovskiy taklif qilgan. Yangi ilmiy fanni yaratish g'oyasi boshida 1921 yilda sobiq ittifoq olimlari Bexterev V.M. va Myasnitsev V.N.lar uni egologiya keyin ergonologiya deb atashni taklif qilishgan. 1949 yilda Angliyada yangi ilmiy fanni yaratish uchun fanning har xil sohalaridan bir guruh mutaxassislar birikkanlarida ergonomika tushunchasi qabul qilindi. Bu tushuncha asta-sekin keng tarqala boshladi, nainki u bilan birgalikda boshqa ta'riflar ham ishlatilib kelindi; misol: inson injeneriyasi, muhandislik psixologiyasi, inson-mashina tizimida izlash, inson omillari kabi tushunchalar. Ergonomika texnika rivojlanishining ma'lum etapi (bosqichi)da paydo bo'lgan bo' lib, ishlab chiqarishda muhim muammolarni yechishda zarur shart-sharoitdir. Yangi jihoz va unga to'g'ri kelgan ishlab chiqarish muhitini loyihalashda sodir bo'ladigan ko'pchilik savollarni faqat sog'lom fikr asosida yechish mumkin bo'lmaganda, ergonomikaga murojaat qilinadi. Ergonomika fanining maqsadi - mashina va ishlab chiqarish qurollarining o'lcham (parametr)larini hamda ishlab chiqarish muhitini inson ehtiyojlariga moslashtirishdir, ya'ni mehnat jarayonlarini me'yorlash (optimallashtirish) va hamma ko'ngilsiz ishlab chiqarish omillarini bartaraf qilish yoki maksimal kamaytirishdan iboratdir. Ishlab chiqarishda yechiladigan asosiy ergonomik vazifalarni quyidagi tartibda sinflashimiz va turlarga bo' lishimiz mumkin: 1. Psixologik yuklanishni kamaytirish (nazorat tizimlarini avtomatlashtirish; ishlab chiqarish jarayonlarini stabillashtirish; ish xavfsizligini ta'minlash; jihozlar ishining ishonchliligini ta'minlash; me'yoriy darajagacha ma'lumotlar hajmini kamaytirish; sozlash ...