4-sinf Ona tili fanidan dars ishlanma. Harf va tovush tahlili

Harf va tovush tahlili mavzusida QASHQADARYO viloyati G'UZOR tumani 47-sonli maktabning boshlang'ich sinf O'qituvchisi DARS ISHLANMASI «Harf va tovush tahlili» 1993 yildan boshlab o'zbek tili yozuvi uchun lotin grafikasi asos qilib olindi. O'qituvchi savod o'rgatish jarayonida o'quvchilarni tovush va harflar bilan tanishtirishda, ularni tahlil qilishga o'rgatishda o'zbek tilining fonetik xususiyatlarini hisobga olishi zarur. Darsda yangi tovush birinchi marta ajratib, talaffuz qilingandan so'ng, odatda, shu tovush so'z boshida, o'rtasida, oxirida kelgan va aniq talaffuz qilinadigan so'zlar tanlanib, o'quvchilarga talaffuz qildiriladi. 1-sinfda fonetika va grafikani (fonetika yunoncha phone -tovush; grafika yunoncha grafike - chizuv) o'rganishga katta o'rin beriladi. O'quvchilar so'zni to'g'ri talaffuz qilish, bo'g'inlarga bo'lish, o'rganiladigan har bir tovushni aytilishi va yozilishini qunt bilan o'zlashtirish uchun analiz, sintez, taqqoslash, guruhlash singari aqliy mashqlarni o'qituvchi ko'rsatmasi asosida muntazam bajaradi. Shunda ular so'zlar tarkibidagi tovushlarning tabiati, o'zaro ta'siri kabi ayrim boshlang'ich bilimlarni egallash malakasiga ega bo'lishadi. 1-sinfning «Ona tili» darsligida (2-yarim yillikda) berilgan mashqlar asosida o'quvchilar so'zning tovush tarkibini aniqlashadi, so'zdagi tovushlarni tartib bilan aytishga va yozuvda ifoda etishga o'rganishadi. Shu tarzda ular o'zbek alifbosi haqida quyidagicha ma'lumotga ega bo'ladilar: - o'zbek alifbosida faqat bir nutq tovushini ifodalaydigan harflar 24 ta; - ikki harf birikmasi bilan ifodalanadigan nutq tovushlari -3 ta (sh, ch, ng); - bir belgi bilan nomi o'zgargan harflar 2 ta (o-o', g-g'); - umumiy harflar soni 29 ta, tovushlar esa 30 ta («j» harfi ikki tovushni bildiradi: jajji, jurnal). Jarangli undoshlar: b, v, g, d, z, j, j, q y, l, m, n, r, ng Jarangsiz undoshlar: p, f, k, ...