5-sinf Botanika Ildiz turlari va tizimlari

Ildiz turlari va tizimlari O'SIMLIKLARNING ORGANLARI O'simliklarda bir yoki bir nechta vazifani bajaruvchi uning bir qismiga organ deyiladi. Organlar to'qimalardan tuzilgan bo'ladi. Gulli o'simliklarning organlan vegetativ va generativ organlarga bo'linadi. Vegetativ organlar ildiz poya barg Generativ organlar GUL meva urug' ILDIZ Ildiz - o'simlikning poya yoki tanasini yerga birlashtirib, tuproqdagi suv va unda erigan oziq moddalarni shimib oladigan va ularni o'simlikning yer usti qismiga yetkazib beradigan organi. Ildizga xos muhim xususiyatlardan bin shuki, u baig hosil qilmaydi. Ko'pchilik o'simliklarning ildizida oziq moddalar to'planadi. Ba'zi o'simliklarning ildizi esa vegetativ ko'payish organi hisoblanadi. O'simliklar yaxshi o'sishi va rivojlanishi, daraxt va butalar yirik, baquvvat shox-shabba hosil qilib, uzoq yashashi ko'p jihatdan ildizga bog'liq. ILDIZ TURLARI VA TIZIMLARI Ildizlar shakli va o'lchami jihatidan bir-biridan keskin farq qiladi. O'simliklarning turiga, tuproq-iqlim sharoitiga qarab ildizlar kalta, uzun, ingichka yoki yo'g'on, yassi yoki yumaloq va boshqa shakllarda bo'ladi. Ayrim daraxtlarning ildizi 50 - 60 m gacha yetishi mumkin. Masalan, yong'oqning yon ildizlari atrofga 20 - 30 m gacha taraladi. Qumda o'sadigan juzg'unning ildizlari juda uzun va ingichka bo'lib, asosan yon tomonga qarab o'sadi. Yantoq ildizi, aksincha, pastga tomon o'sib, 30 m gacha chuqur kirib boradi. Ildizlar, odatda, asosiy, yon va qo'shimcha ildizlarga bo'linadi. Mo'rtakdagi boshlang'ich ildizning bevosita o'sishidan asosiy ildiz hosil bo'ladi. Asosiy ildiz shoxlanibyon ildizlar hosil qiladi. Bir tup o'simlikdagi asosiy, yon va qo'shimcha ildizlar yig'indisi ildiz tizimi (sistemasi) deyiladi. Ildiz tizimining o'lchami va tuzilishi o'simliklar turiga, ildizining shoxlanishiga, qo'shimcha ildizlarga hamda tuproq unumdorligiga bog'liq. Ildiz tizimi tuzilishiga ko'ra: o'qildiz va popuk ildizga bo'linadi Mo'rtakdagi boshlang'ich ildiz rivojlanishi jarayonida o'sishda davom etsa, undan o'qildiz tizimi hosil bo'ladi. Bunday moslashish ko'pchilik ikki urug'pallali o'simliklarga xos. O'qildiz tizimi uzun va yo'g'onroq bo'lib, undan yon ildizlar o'sib chiqadi. Bu ildiz tizimi ikki urug'pallali o'simliklarga xos bo'lib, uni do'lana, na'matak, saksovul va madaniy o'simliklar (olma, o'rik, nok, qovun, tarvuz, g'o'za, no'xat, loviya, mosh va terak kabilar) misolida ko'rish mumkin. Endi ikki urug'pallali o'simliklarga mansub g'o'zaning ildiz tizimi bilan tanishamiz. Chigitning mo'rtakdagi ildizchasidan dastlab, asosiy ildiz o'sib chiqadi. Oradan ko'p o'tmay, undan ko'plab yon ildizlar o'sib chiqa boshlaydi. O'z navbatida, yon ildizlardan yanada maydaroq yon ildizchalar rivojlanadi. Natijada asosiy va yon ildizlaro'sib va ko'payib ildiz tizimini hosil qiladi. Ildizlar orasida uning yo'g'on va uzun, yerga tik kirib boradigan qismi ajralib turadi. Popuk ildiz tizimi bir-biriga o'xshash bo'lgan bir to'da mayda ildizlardan tashkil topadi. Uning asosiy ildizi yaxshi rivojlanmaydi. Bunday ildizlar bir urug'pallali o'simliklarga xos. Bir urug'pallalilardan bug'doyning ildiz tizimi tuzilishini ko'rib ...