5-sinf Botanika Madaniy o'simliklarning vegetativ ko'payishi

30-§. MADANIY O'SIMLIKLARNING VEGETATIV KO'PAYISHI 5-sinf botanika darsligi asosida. 2015. O'simliklarni vegetativ yo'l bilan ko'paytirishni odamlar juda qadim zamonlarda bilgan va hozirgacha undan foydalanib keladi. Dehqonlar va bog'b onlar bunday ko'paytirish usuliga katta e'tibor beradilar. Juda ko'p madaniy o'simliklar tugunagi, novdasi va barglaridan ko'paytiriladi. Masalan, anjir, anor, tok, terak, qoraqat, malina, jiyda, atirgul hamda issiqxonalarda o'stiriladigan gullarning aksariyat qismi qalamchasidan ko'pay tiriladi. Tok qalamchalari kuzda tok kesish vaqtida tayy orlanadi. Ular 45-50 sm uzunlikda bo'ladi. Tayyor qalamchalarni bog'-bog' qilib nam chuqurga ko'mib qo'yil adi. Bahor kelishi bilan ularni olib dalalarga ekiladi (62-rasm). Vegetativ yo'l bilan ko'payadigan boshqa o'simliklar ham shu usulda ko'paytiriladi. Oddiy sharoitda vegetativ yo'l bilan ko'paymay digan o'simliklar ham keyingi yillarda maxsus issiqxonalarda qalamchasidan o'stirilmoqda. Buning uchun qalamchalarning pastki uchini ma'lum vaqtgacha maxsus biologik faol kimyoviy eritmaga botirib qo'yib, keyin issiqxonalardagi qumli nam tup roqqa ekiladi. Payvandlash deganda, bir o'simlikning ma'lum qismini ikkinchi o'simlikka turli usullar bilan o'rnatish tushuniladi. Payvandlashning juda ko'p usullari bor (kurtak, iskana va naycha). Iskana payvand, asosan, erta bahorda, daraxtlarda shira harakati yurishidan oldin (fevral oyining oxiridan aprel oyigacha) qilinadi. Payvand uchun maqsadga muvofi navdan (payvand ustdan) yillik novdalar shira harakati boshlanmasdan oldin kesib olinib, maxsus salqin joylarda saqlanadi. Payvand qilish muddati kelishi bilan qalamchalar kattaroq yoshdagi daraxtlarning shoxlariga yoki tanasiga (yoshroq tuplarga) o'rnatiladi. Payvand uchun olingan novdalarda 2-3 tadan kurtak qoldirilib kesiladi va pastki qismi ponaga o'xshatib kesiladi. Payvandtag tekis arralanib, pona orqali 2 yoki 4 ga ajratiladi. Tayyor qalamchalar payvandtagdagi yoriqlarga po'stlog'i po'stlog'iga tegadigan qilib mahkam o'rnatiladi. Shundan so'ng ponalar olib tashlanadi ...