5-sinf Botanika O'simliklarning hayotiy shakllari

2- §. O'SIMLIKLARNING HAYOTIY SHAKLLARI 5-sinf botanika darsligi asosida. 2015. O'simliklarning tashqi muhitga har xil shaklda moslashishi hayotiy shakl deyiladi. Gulli o'simliklar hayotiy shakllariga ko'ra daraxt, buta, yarimbuta, bir yillik, ikki yillik va ko'p yillik o'tlarga bo'linadi. Daraxtlar - tanasi yog'ochlashgan, asosan, bitta yo'g'on tanali, baquvvat ildizli va keng shox-shabbali, baland bo'yli ko'p yillik o'simliklardir. Bular guli, mevasi, poyasining eni, bo'yi, shox-shabbasi va barglari bilan bir-biridan farq qiladi. Masalan: olma, o'rik, yong'oq va shaftolining shoxshabbasi yoyiq; qarag'ay va terakniki g'uj va tik; shamshod va sadaqayrag'ochniki sharsimon bo'ladi. Daraxtlar oz yoki ko'p yil yashashiga ko'ra turli xil bo'ladi. Masalan, Afrikada o'sadigan baobab daraxti 400-500 yil, archa, sarv 100 yil, soxta kashtan 200 yil, chinor 800 yil, o'rik va yong'oq 70-100 yil yashashi mumkin. Baobab daraxti Daraxtlar orasida saksovulga o'xshagan nihoyatda mayda bargli yoki bargsiz, ildizlari baquvvat, jazirama cho'llarda, qumlarda o'sadigan ajoyib turlari ham bor. Butalar - poyasi yog'ochlashgan, bo'yi 2-3 m dan osh maydigan bitta yoki bir nechta poya hosil qiladigan sershox ko'p yillik o'simlik. Bularga, ayniqsa, tog'lar yonbag'rida keng tarqalgan irg'ay, singirtak, na'matak, zirk, bodomcha, uchqat, o'simliklardan anor, limon, qora qat, ligus trum, nastarin kabi o'simliklarni misol qilib keltirish mumkin. Yarimbutalar poyasining yuqori qismini qishda sovuq urib ketadigan ko'p yillik o'simliklardir. Cho'llarda keng tarqalgan yem-xashak o'simliklaridan izen, keyreuk, teresken, sarsazan va shuvoq kabilar shular jumlasidandir. Teresken Ko'p yillik o'tlar - yer usti qismi qishda qurib, o'sish kurtaklari tuproq ostida qishlaydigan o'simliklar. Bularga beda, ajriq, g'umay, sachratqi, piskom piyozi, kiyiko't, sallagul, qoqio't, shirinmiya, iloq, lola, qamish, andiz, yalpiz, kovrak, gulsafsar singari ...