6-sinf Tarix fanidan dars ishlanma. Zardushtiylik va Avesto

Avesto Eng qadimiy kitob qayerda paydo bo'lgan? Bu savolga yaqin-yainlargacha aniq javob berib bo'lmas. Tarixchi olimlar haqiqatni izlab topmoqdalar. Ularning tadqiqoti natijasida, eng mo'tabar, qadimgi qo'lyozma Avesto ekanligi ma'lum bo'ldi. Bu nodir kitob uzoq zaminimizda, aniqrog'i Xorazmda vujudga kelgan. U ayni vaqtda O'rta Osiyo, Afg'oniston, Eron va Ozarbayjon xalqlarining birinchi yozma yodgorlidir. Avesto kitobi va zardushtiylik dinining asoschisi Zaratushtira(Zarduht, yunoncha Zoroastr) paydo bo'lgan. Avestoni fransuz olimi Anketil dyu Perron birinchi bo'lib tadqiq etgan. 1755-1761-yillarda Dyu Perron Hindistonnin Gujarat viloyatida eron zardushtiylarnin avlodlari - parslarning urf - odatlari va diniy marosimlari bilan tanishib chiqadi hamda 1771 yilda ni fransuz tiliga tarjima qiladi. Dastlabki 21 ta kitobdan iborat bo'lgan. Bizgacha ning. Yasna - qurbonlik keltirish:, Visprat - hamma hukmronlar, Yasht - qadrlash, Videvdat - devlarga qarshi qonun qismlari saqlanib qolgan. Bu qismlar Sosoniylar davrida (II-VI asrlar) taxrir qilingan. Avesto ma'lumotlariga ko'ra jamiyat to'rt asosiy qismga - uy, oila jamoasi - nmana yoki dmana, urug' jamoasi - vis, qabila - zantu,qabilalar ittifoqi - daxiyuga bo'linadi. Avesto - qdimgi jamiyatning to'rt toifasini ajratib beradi. Bular - kohinlar, harbiylar, chorvadorlar va hunarmandlardir. Avestoda ana shu shu xalqlarning qadimgi davrdagi iqtisodiy-ijtimoy hayoti, diniy tasavvurlari, urf-odatlari, tabiat va jamiyat haqidagi bilim va qarashlari bayon etilgan. Avesto masus yozuvda yozilgan bo'lib, bu yozuv Sanskrit deb atalgan yozuvga yaqin hisoblanadi. Kiob o'sha zamonlardayoq boshqa tillarga tarjima qilingan. Avestoning asl nusxasi muqaddas yozuv sifatida zardushtiy ruhoniylari qo'lida saqlangan. Kitobda keltirilgan ma'lumotlarning eng qadimgi qismlari milodan avvali 2-mingyillik oxiri, 1-mingyillik boshiga oid bo'lgan. Avesto tarkibiga turli diniy urf-odatlar bayoni, axloqiy, huquqiy qonun-qoidalar va boshqalar qo'shilib borgan. Avestodagi ko'p ma'lumotlar asosan og'zaki tarzda valoddan-avlodga o'tib kelgan. Dastlabki yozma nusxasi esa 12 ming mol terisiga yozilgan deb rivoyat qilinadi. U axmoniylar sulolasining poytaxti Sheroz yaqinidagi Taxti Jamshidga saqlangan. Makedoniyalik Iskandar Eronni zabt etganda bu nusxa kuydirib yuborilgan. Hozir fanda ma'lum bo'lgan Avesto milodiy 6-asrda Sosoniylar shohi Husrav I Anushirvondavri(531-579)da yozib olingangan. 7-asrda arablar Sosoniylarni mag'lubiyatga uchratgach, zardushtiy ruhoniylarining bir qismi Hindistonga o'tib ketgan. Ularning avlodalari hozirgi Avestoninh asl nusxasini saqlab kelmoqda. Bizgacha yetib kelgan Avesto 27 jilddan iborat bo'lib, ular asarning yettidan bir qismi xolos. Avesto yana shu jihati bilan qimmatliki, unda ilk falsafiy ta'limotlar bilan ya'ni olam ikki qarama-qarshi kuch, yorug'lik bilan zulmatning, yaxshilik bilan yomonlikning to'xtovsiz kurashidan ibort. Yaxshilik va ezgulik xudosi Axuramazda yer, o'simlik va boshqa hamma tabiiy boyliklarni yaratgan. Yomonlik va yovuzlik timsoli Anxramaynu Ahuramazdaga qarshi to'xtovsiz kurashadi, ammo uni yengishga ojizlik qiladi. Bu kurash abadiy davom etadi. ...