8-sinf Fizika dars ishlanma. Elektr kuchlanish va uni o'lchash

Elektr kuchlanish va uni o'lchash 8-sinf fizika darsligi asosida 11-mavzu: Kuchlanish haqida tushuncha Elektr zanjirga ulangan o'tkazgichdagi elektronlar tok manbaining manfiy qutbidaa musbat qutbiga qarab harakat qiladi. Bimda tok manbai ish bajaradi. Zanjirning biror qismidan 1 kulon zaryad o'tganida bajariladigan ishga son qiymati jihatidan teng bo'lgan kattalik zanjirning shu qismi uchlari orasidagi elektr kuchlanish deb ataladi va U harfi bilan belgilanadi. Ta'rifga ko'ra elektr kuchlanish formulasi quyidagicha ifodalanadi: bunda A - zanjirdan q zaryad o'tganda uning shu qismida bajarilgan ish. Kuchlamsh birligi qilib birinchi galvanik elementni yaratgan italyan olimi Alessandro Volta sharafiga volt (V) qabul qilingan. 1 volt shunday kuchla-nishki, bu kuchlatiishda zanjirning bir qismidan 1 kulon zaryad o'tganda 1 joul ish bajariladi, ya'ni Binobarin, agar zanjir qismida kuchlanish 2 V ga teng bo'lsa, shu qism orqali 1 C zaryad o'tganida zanjirning shu qismida 2 J ish bajariladi. Amalda kuchlanishning millivolt (mV) va kilovolt (kV) kabi birliklari ham qo'Uaniladi: 1 mV = 0,001 V = 103 V; 1 kV = 100 V = 103 V. Kuchlanish elektr zanjirning biror qismidagi o'tkazgich uchlaridagma emas, balki tok manbai qutblanda ham namoyon bo'ladi. Tok manbalari va uzatish liniyalaridagi elektr kuchlanishi turlicha bo'ladi (1-jadval). Kuchlanishni o'lchash Tok manbai qutblaridagi yoki zanjirning biror qismidagi kuch­lanish voltmetr yordamida o'lchanadi. Voltmetrni boshqa elektr o'lchov asboblaridan farqlash uchun uning yuza qismiga «V» harfi yozilgan bo'ladi. Elektr zanjir sxemasida voltmetrning shartli belgisi (V) kabi belgilanadi. Bugungi kunda mamlakatimizda o'quv muassasalari uchun laboratoriya o'quv jihozlarini ishlab chiqarish yo'lga qo'yilgan. 41-rasmda mamlakatimizda ishlab chiqilgan o'quv voltmetrining tashqi ko'rinishi keltirilgan. Voltmetrning qisqichlariga «+» va «-» belgisi qo'yiladi. Tok manbaining qutblaridagi kuchlanishni o'lchash uchun voltmetrning «+» qisqichi tok manbaining musbat «+» qutbiga, voltmetrning « » qisqichi esa tok manbaining manfiy «-» qutbiga to'g'ridan to'g'ri ulanadi. Elektr iste'molchidagi, masalan, Lampochka uchlaridagi kuchlanishni o'lchash uchun voltmetrning (7) qisqichi lampochkaning (i') qisqichiga, voltmetrning (2) qisqichi lampoch­kaning (2') qisqichiga ulanadi (42-rasm). Volt­metrning iste'molchiga nisbatan bunday ulanishi parallel ulanish deyiladi. Voltmetr elektr zanjirdagi kuchlanishi o'lchanadigan iste'molchiga parallel qilib ulanadi. Tok manbalarining ulanishi Bitta galvanik element beradigan kuchlanish ko'p hollarda yetarli bo'lmaydi. Masalan, ayrim ko'chma radiolar 3 V li tok manbaida ishlaydi. Galvanik elementlarning har biri 1,5 V kuchlanish beradi. 3 V li kuchlanishni olish uchun radioga 1,5 V lik ikkita galvanik elementi qo'yiladi (43-a rasm). 9 V da ishlaydigan magnitofon uchun 1,5 V li 6 ta galvanik elementni ketma-ket ulash kerak (43-b rasm). Akkumulatorlarda bir nechta galvanik element ketma-ket ulangan bo'ladi. Masala yechish namunasi Elektr zanjirdagi lampochkaga parallel ...