11-sinf Astronomiya dars ishlanma. Ikki jism masalasi. Kosmik tezliklar

10-MAVZU. IKKI JISM MASALASI. KOSMIK TEZLIKLAR REJA: Ikki jism masalasi. Osmon jismlarining massalarini aniqlash. Kosmik tezliklar. Tortishning markaziy maydoni. Ikki jism masalasi Ikki jism masalasi - butun olam tortishish qonuni bo'yicha bir-biriga bog'langan ikki jismning harakati masalasidir. Ikki jismning o'zaro tortishishi natijasida biri ikkinchisiga nisbatan aylana, elliptik, parabolik va giperbolik traektoriyalar bilan harakat qilishi mumkin. Bu Kepler qonunlaridan ma'lumdir. Nyuton, tabiatda butun olam tortishish qonuni mavjudligi tufayli planetalar Kepler qonunlariga ko'ra Quyosh atrofida aylanishlarini isbotlaydi. Bu qonunlar Nyuton tomonidan yanada aniqroq ko'rinishga keltirildi. Osmon jismlarining massalarini hisoblash Yerning massasi va zichligi. Nyutonning butun olam tortishish qonuni barcha osmon jismlari uchun muhim xarakteristik kattalik - massalarini hisoblashga imkon beradi. Xususan, bu qonun asosida Yerning massasini hisoblaydigan bo'lsak, unda Yerning erkin tushish tezlanishi va massasi orasidagi quyidagi bog'lanishdan foydalanib, shuni yoza olamiz: bu yerda: M-Yerning massasi R-Yerning radiusini; G - gravitatsion doimiy; Yer uchun: g = 9,8 ms2, R=6370 km, G=6,67·10-11N·m2kg2 M=6·1024 kg Keplerning Nyuton tomonidan umumlashtirilgan II qonuni Bu qonunning universalligidan boshqa biror planetaning massasini aniqlashda foydalaniladi. Massasi topilishi mo'ljallangan planetaning yo'ldoshi bilan Yer yo'ldoshining harakati (davrlari va orbitalarining katta yarim o'qlari) solishtiramiz. U holda yuqoridagi formula quyidagi ko'rinishga keladi. Kosmik tezliklar. Aniq sharoitlarda biror jism boshqa jismning tortishish maydonida Kepler ta'kidlaganidek, faqat ellips bo'ylabgina emas, balki aylana, parabola va giperbola kabi konus kesimlarini beruvchi egri chiziqlar bo'yicha ham harakatlanishini isbotladi. Birinchi kosmik tezlik Jismlarni Yer radiusiga teng masofadagi aylanma orbitaga chiqarish uchun kerak bo'ladigan boshlang'ich tezlik birinchi kosmik tezlik deyiladi. U quyidagicha topiladi: Ikkinchi kosmik tezlik Jism biror osmon jismining ...