11-sinf Astronomiya dars ishlanma. Koinotning kengayishi. Habbl qonuni

28-MAVZU: KOINOTNING KENGAYISHI. HABBL QONUNI REJA: Koinotning kengayishi Reliktiv nurlanish Habbl qonuni Koinotning kengayishi 1922-1924-yillarida taniqli rus olimi A.A. Fridman Eynshteynning umumiy nisbiylik nazariyasi asosida, Koinotning modeli statsionar (muqim) bo'lmay, u kengayishga yoxud siqilishga moyil bo'ishini aniqladi. Ko'p o'tmay Koinotning kengayishiga oid dalillar aniqlandi. Reliktiv (qoldiq) nurlanish Bugun «Katta portlash» gipotezasining tajriba misolida tasdiqlaydigan asosi bormi? - degan savol tug'iladi. Gap shundaki, 1965-yili bu sohaga tegishli katta kashfiyot qilindi. Ma'lumki, kosmik fazo qadimda na yulduz, na galaktika, na tumanliklar yo'q paytida rivojlanish davrining «elchilari» sanalmish elektromagnit to'lqinlarga boy bo'lgan. Bu to'lqinlar birlamchi yoki reliktiv (qoldiq) nurlanish deb ataladi. Eslatilgan kengayishda faqat galaktikalar sistemasi ishtirok etmay, relikt nurlanish ham ishtirok etganligi sir emas. Oqibatda, bunday reliktiv nurlanishning izidan tushgan amerikalik astronomlar Arno Penziyas va Robert Vilsonlar aniqladilar. Mеtagalaktika Mеtagalaktika - bu hozirga kunda eng zamonaviy tеlеskoplar bilan kuzatish mumkin bo'lgan chеgaradagi koinot sanaladi. Uning bugungi kundagi diametri 93 milliard yorug'lik yiliga teng bo'lgan sferani tashkil qiladi va uning markazi quyosh tizimidagi sistemasidagi kuzatuvchi joylashgan Habbl qonuni 1923-yilda C. Habbl galaktikalarning uzoqligini o'lchab, galaktikalarning uzoqlashish tezligi bilan ular orasidagi masofada o'zaro bog'lanish borligini tekshirdi. 1929-yilda E. Habbl 36 ta galaktika spektrida chiziqlarning qizilga siljishiga va ularning o'zi o'lchagan masofalariga asoslanib Savol va topshiriqlar: 1. Metagalaktika deganda Koinotning qanday qismini tasavvur qilasiz? 2. Koinotda «qizilga siljish» deb qanday jarayonga aytiladi? 3. A.Fridman va A.Eynshteynlarning Koinotning modeli haqidagi fikrlari qanday? 4. «Relekt nurlanish» deganda nimani tushunasiz? U Koinotning qanday modeliga asos bo'lgan? 5. Habbl qonuni Koinotning kengayishiga daxldor qanday parametrlari orasidagi bog'lanishni aks etadi? ...