7-sinf Qofiya va radif

Qofiya va radif 7-sinf Adabiyot fani darsligi asosida 19-mavzu Qofiya she'rning asosiy unsurlaridan biri sanaladi. U she'riy asarlar musiqiyligini, jozibasini ta'minlaydi. Qofiya matnda yarq etib ko'zga tashlanadi, eshitilishida ham boshqa so'zlardan ajralib turadi. Shuning uchun shoirlar asarlarida asosiy fikrni tashuvchi so'zlarni qofiyada beradilar. Qofiya bo'lishi uchun ikki va undan ortiq ohangdosh so'zlar uyg'unligi bo'lishi kerak. Ular qofiyadosh so'zlar deyiladi. Ohangdoshlikni bu so'zlardagi raviy deb ataluvchi unli yoki undosh bo'lgan tirgak tovush hosil qiladi. Qofiyadosh so'zlarda raviy qat'iy bir o'rinda keladi. Masalan, «Anor» chistonidagi «nishon», «makon», «qon» qofiyadosh so'zlarida «n» undoshi raviy hisoblanadi. Ularda qofiya raviy bilan tugagan. Ul na gumbazdir, eshigi, tuynugidin yo'q nishon, Necha gulgunpo'sh qizlar manzil aylabdur makon. Sindurub gumbazni, qizlar holidin olsam xabar, Yuzlarig'a parda tortig'liq turarlar bag'ri qon. «Yong'oq» chistonining birinchi baytidagi «boshida», «qoshida» qofi yadosh so'zlarida «sh» tovushi raviydir. Chunki qofi yadosh so'zlarning o'zagi «sh» bilan tugagan. l nadurkim, sabzto'nlik, yoz yog'ochning boshida, Qish yalang'och aylagay barcha xaloyiq qoshida. Barcha qushlarning so'ngoki ichida, Ul na qushdurkim, so'ngoki toshida. Raviy bilan tugallangan qofi yalarni muqayyad deb, raviydan keyin harflar kelgan qofiyalarni mutlaq qofiya deb atash qabul qilingan. Mumtoz she'r ilmiga ko'ra raviy so'zning asosida (o'zagida) bo'lishi talab etilgan. Ammo ijod amaliyotida ba'zan bu talabdan chetga chiqishlar ham kuzatiladi. Ikki mahbubni ko'rdum, bir-birisin ko'rmagan, Ikkisining o'rtasiga, do'stlar, qil sig'magan. Uvaysiyning «Kun va tun» chistonida ham shu holatni ko'ramiz. «Ko'rmagan» - «sig'magan» qofiyasidagi raviy («n» tovushi) o'zakda emas, qo'shimchaning tarkibida joylashgan. Eslab qolish kerakki, «lola - piyola», «banda - хanda» kabi qofiyalarda «a» unlisi emas, balki «l» hamda «d» undoshlari raviy hisoblanadi. So'zdagi cho'ziq unlilargina raviy bo'la oladi. Qisqa unlilar raviy bo'lolmaydi. Masalan, shoiraning «Uvaysiyman» radifli g'azalida «mubtalo», «osh no», «muddao», «mosivo» so'zlaridagi «o» unlisi raviydir. Uvaysiy bayti bilan boshlanuvchi she'rida «jononimni», «davronimni » kabi so'zlar qofiyadosh bo'lsa, ulardan keyin takrorlanuvchi «sog'indim» radifdir. Qofiyadan keyin takrorlanadigan so'z yoki so'zlar birligi radif deyiladi. Yuqorida siz o'rgangan: Bu kun, ey do'stlar, farzandi jononimni sog'indim, Gado bo'lsam ne ayb, ul shohi davronimni sog'indim, Ki bulbul nola, afg'on aylamakni mendin o'rgandi, Vujudin sham'i so'zon aylamakni mendin o'rgandi, - Baytida «afg'on», «so'zon» qofiyasidan keyingi uch so'zdan iborat «aylamakni mendin o'rgandi» radif bo'lib kelgan. Radif bir necha so'zdan ham iborat bo'lishi mumkin. Uvaysiyning: ...