8-sinf Adabiyot fanidan Alisher Navoiy ruboiylari dars taqdimoti

8-sinf adabiyot darsligi asosida 5-mavzu: ALISHER NAVOIY RUBOIYLAR Ruboiy - o'zbek mumtoz she'riyatining lirik janrlari-dan biri. «Ruboiy» so'zi arabchadan olingan. U «to'rttadan», «to'rtlik» degan ma'nolarini bildiradi. Adabiyotshunos-likda esa u to'rt satrli kichik lirik janrni anglatadi. Nom-lanishi arabcha bo'lsa ham, bu she'riy shakl dastlab forsiy (Rudakiy, Shahid Balxiy) va turkiy (Lutfiy) she'riyatda vujudga kelgan. Har qanday to'rtlik ruboiy bo'lavermaydi. O'ziga xos shaqliy qurilma, a-a-a-a yoki a-a-b-a tarzidagi qofiya tizimiga ega, falsafiy, ijtimoiy-siyosiy, ishqiy va axloqiy mavzularda, faqat aruzda mavjud hazaj bahrining axram va axrab shajaralaridagi jami 24 vazndagina bitiladigan to'rt satrli she'rga «ruboiy» deyiladi. Navoiy - o'zbek adabiyotida eng ko'p ruboiy yozgan shoir. Uning o'zbekcha ruboiylari «Xazoyin ul-maoniy»-ning birinchi devoni - «G'aroyib us-sig'ar»ga kiritilgan. Ularning umumiy soni - 133 ta. Ulug' mutafakkir ayrim nasriy asarlarini ham she'riy parchalar bilan bezab ketavergan. Adib nasrdagi fikriga is-bot-dalil sifatida, unda ilgari surilayotgan fikr yoki g'oyani yanada ta'sirchanroq qilib yetkazish uchun she'riy parcha­lar ham ijod qilaveradi. Navoiy nasriy asarlaridagi she'riy parchalarning ayrimlari janr nuqtayi nazaridan ruboiy tarzida bitilgan. Masalan, «Xazoyin ul-maoniy»ga yozilgan nasriy «Debocha» tarkibida naqd 30 ta ruboiy keltiriladi. Boshqa ayrim asarlarida ham ko'plab ruboiylar mavjud. Navoiy Muhammad payg'ambar alayhissalomning kuyovlari - hazrati Alining hikmatli so'zlari jamlangan, «Nasr ul-laoliy» («Marvarid hikmatlar») asarini she'rga solib tarjima qiladi. «Nazm ul-javohir» deb atalgan bu o'ziga xos to'plamdagi 270 ta to'rt satrli she'rning hammasi ham janr jihatidan ruboiy hisoblanadi. Demak, shoir o'zbek tilida 500 ga yaqin ruboiy bitdi. Uning forsiy devoni - «Devoni Foniy»da esa bu janrning 100 ga yaqin namunasi mavjud. Ruboiy ijtimoiy-falsafiy qarashlarini aks ettirish, hayotining ...