8-sinf Lutfiy hayoti va ijodi

LUTFIY (1366 -1465) 8-sinf adabiyot darsligi 2-mazu: Lutfiy - o'zbek adabiyotining XV asr ikkinchi yarmigacha bo'lgan davrlardagi eng mashhur lirik shoir. Shuning uchun ham zamona-sining ahli adabi va ahli fuzalosi uni «malik ul-kalom», ya'ni «so'z podshosi» deb e'zozlagan. Man-balarda taxallusi oldidan «ulug' us-tod» ma'nosidagi «Mavlono» sifa-tining qo'shib tilga olinishi ham - shundan. Obro'yi va shuhrati juda yuksak darajaga yetgan edi. Alisher Navoiy uni, o'zining ustozlaridan biri, deb biladi. Buni shoirlar haqidagi «Ma-jolis un-nafois» tazkirasida shu ulug' shoir haqida aytilgan ushbu iliq so'zlar ham isbotlaydi: «Mavlono Lutfiy o'z za-monasining malik ul-kalomi erdi, forsiy va turkiyda naziri yo'q erdi va turkcha devoni ham mashhurdur». Navoiyning «Nasoyim ul-muhabbat min shamoyim ul-futuvvat» degan tasavvuf vakillari - shayx-avliyolar to'g'risidagi tazkirasida esa Lutfiyning uzoq umr ko'rgani va qabri haqida ham qimmatli ma'lumot beriladi: «To'qson to'qqiz yoshida olamdin o'tdi. Qabri Dehi-kanordadur, o'z maskani erdi». Bundan shoirning Hirotda hayot kechirgani, o'zi yashagan Dehikanor degan qishloqda dafh etilganini bilib olamiz. Lutfiy milodiy 1366- yili tug'ilib, 1465- yili vafot etgan. Bu ustoz shoir dunyodan o'tganda Alisher Navoiy 24 yoshda edi. XV asrning birinchi yarmida o'zbek tilida yaratilgan «Gul va Navro'z» dostoni sho'rolar davrida uzoq yillar Lutfiyning asari sifatida xato taxmin etib kelingan edi. Ammo keyingi tadqiqotlar bu doston o'sha davrda yashab, ijod etgan shoir Haydar Xorazmiy qalamiga mansub ekani-ni ko'rsatdi. Lutfiyni Alisher Navoiy o'zigacha bo'lgan o'zbek she'riyatining eng kuchli, eng taniqli shoiri sifatida ba-holaydi. U Sakkokiy, Haydar Xorazmiy, Atoyi, Yaqi-niy, Gadoiy kabi o'zbek shoirlarini sanay turib, o'zbek she'riyatida «mashhur forsiy shoirlar muqobalasida (qar-shisida) kishi paydo bo'lmagan»ini aytadi. Ammo ular orasida ...