10-sinf Adabiyot fanidan Alisher Navoiy g'azallari dars taqdimoti

10-sinf adabiyot darsligi asosida 8-mavzu: ALISHER NAVOIY ALISHER NAVOIY G'AZALLAR «Ko'zung ne balo qaro bo'lubtur» Ko'zung ne balo qaro bo'lubtur Kim, jong'a qaro balo bo'lubtur. Majmu'i davoni dard qildi, Dardingki, manga davo bo'lubtur. Ishq ichra oning fidosi yuz jon, Har jonki, sango fido bo'lubtur. Begona bo'lubtur oshnodin, Begonag'a oshno bo'lubtur. To qildi yuzung havosi jonim, Yuz sari anga havo bo'lubtur. Boqiy topar ulki, bo'ldi foniy, Rahravg'a baqo fano bo'lubtur. To tuzdi Navoyi oyati ishq, Ishq ahli aro navo bo'lubtur. maf'uvlu mafoilun faiylun Hazaji musaddasi axrabi maqbuzi mahzuf Navoiyning qalami ostidan chiqqan so'z shunchalik ma'no tovlanishlari bilan namoyon bo'ladiki, ularni o'qib hayratingiz ortadi, qalbingiz huzur topadi. «Ko'zung ne balo qaro bo'lubtur» deb boshlanadigan g'azaldagi so'zlar ham shu xilda: Ko'zung ne balo qaro bo'lubtur Kim, jong'a qaro balo bo'lubtur. Oddiygina ko'z tasviriga bag'ishlangan shu misralarda so'zlarning jilvasini ko'rish mumkin. Gap birinchi misrada ko'zning qoraligi haqida, keyingisida shu qoralikdan ko'ngilga (aniqrog'i, jonga) tushgan g'ulg'ula ustida ketmoqda. «Ne balo», «ko'z ko'rib, quloq eshitmagan», «hayrat va taajjub uyg'otadigan darajada» degan ma'nolarga ega. Keyingi misrada «balo» va «qora» so'zlarining o'rni almashib qo'llangan. Shu almashish natijasida esa mutlaqo boshqa - yangi ma'no yuzaga chiqqan. «Qaro balo» balolarning haddi a'losidir. Ko'rinib turibdiki, birinchi misradagi ikki so'z keyingi misrada o'rinlari almashingan holda qo'llanmoqda. Mazkur g'azal boshdan oyoq shu san'atga tayanadi. Uning nomi tardi aksdir. Ayni paytda, keyingi «qaro»ning fe'l so'z turkumiga oid «qara» o'rnida qo'llangani ham seziladi (Bunday holatda iyhom san'ati yuzaga keladi). Bunda u «qaragin», «ko'rgin» ma'nolarini anglatadi («qaragin, jonga balo bo'lubdi»). Majmu'i davoni dard qildi, Dardingki, manga davo bo'lubtur. Bu yerda so'zlarning o'rni oddiygina tarzda almashib kelayotgani yo'q. Bu almashishlar natijasida yangi so'z o'yinlari hosil bo'lmoqda. Dastlabki misrada «davo» va «dard» so'zlari shu ketma-ketlikda qo'llangan edi. Dard qilmoq, qiyinchilikka ro'para kelmoq, qiyinchilikni ro'para qilmoq ma'nolarini beradi. Bunda muayyan qiyinchilikning kuchayishi nazarda tutiladi. «Dard ustiga dard bo'ldi», «Dard ustiga chipqon» singari iboralarni ham esga olish mumkin. Ularda shu ma'no yanada kuchaytirilgan holda namoyon bo'ladi. Keyingi misrada ularning o'rni almashgan holda kelmoqda. Garchi shaqlan «dard» so'zi o'zgarishsiz qo'llanayotgan bo'lsa-da, bu yerda u ishq, o'y, orzu singari ma'nolarni anglatib turibdi. Ishq ichra oning fidosi yuz jon, Har jonki, sango fido bo'lubtur. Baytda yana so'z o'yinlari ko'zni qamashtiradi. Ayniqsa, «yuz jon» ifodasiga e'tibor bering. U metonimiya sifatida yuzta odam, ya'ni oshiqni anglatadi. Albatta, uning «oshiqning barcha joni» shakli ifodalaydigan ma'nosi ham mavjud. Begona bo'lubtur oshnodin, Begonag'a oshno bo'lubtur. To qildi yuzung havosi jonim, Yuz sari anga havo bo'lubtur. Birinchi ...