6-sinf Botanika Novda tizimimg shakllanishi

14-§. NOVDA TIZIMINING SHAKLLANISHI 6-sinf botanika darsligi asosida. 2017. To'qima mavzusini o'rganganingizda o'simliklarning o'sish nuqtasida joylashgan hosil qiluvchi to'qima hujayralari doim bo'linib o'simlikning o'sishini ta'minlashini bilib olgansiz. Novda uning uchida joylashgan uchki kurtakdagi o'sish konusi hujayralarning bo'linishi hisobiga o'sadi va uzayadi. Agar poya uchidagi kurtakning boshlang'ich barglari yo'lib tashlansa, o'sish konusini ko'rish mumkin. O'sish konusining yupqa kesimi mikroskopda qaralsa, u yupqa qobiqli hujayralardan tashkil topganini ko'rish mumkin. O'sish konusining hujayralari doim bo'linib turadi. Natijada hujayralar soni asta-sekin ko'paya boradi va poya-ning uchki qismi bo'yiga o'sadi. O'simliklar mo'rtagining boshlang'ich poyasidan asosiy poya o'sib chiqadi va undan yon novdalar hosil bo'ladi. Yon novdalaming uchki qismida ham o'sish konusiga ega uchki kurtak bo'ladi. Ular hujay-ralarining bo'linishi hisobiga yon novdalar ham bo'yiga o'sadi Poyaning o'suvchi qismidagi hujayralar oziq modda-larga qancha boy bo'lsa, ular shuncha tez bo'linadi va tez o'sadi. Shuninguchunhambahordaquyoshnurita'siridahavoisishibilano'simliklartezo'saboshlaydi. Poyaning o'sishi uning uchki o'sish nuqtasiga bog'liq. Agar poya­ning uchi kesib (chilpib) tashlansa, u o'sishdan to'xtaydi, ya'ni o'simlik bo'yiga o'smaydi. Bu hoi yosh yon novdalaming ko'plab o'sib chiqishiga sharoit yaratadi. Natijada poya juda shoxlab ketadi. Poyaning bu xossa-sidan o'simlikshunoslikda, ayniqsa, bog'dorchilikda o'simliklarga maqsadga muvofiq shakl berishda va ulardan mo'l hosil olishda foydalaniladi O'simliklar turiga va o'sish sharoitiga qarab har xil tezlikda o'sadi. Masalan, tog'larda keng tarqalgan arena sekin o'sadi. Besh yoshli archaning bo'yi 10-15 sm ga yetadi. Aksincha, tok kabi ilashib o'suvchi o'simliklar bir yozning o'zida 10 m gacha o'sadi. O'zbekistonda tez o'sadigan daraxtlarga tol, terak, chi-nor, yong'oq, gilos kabi o'simliklar kiradi. Sekin o'sadigan daraxtlarga nok, do'lana, qatrong'i, pista va boshqalar ki­radi. Poyaning eniga o'sishi. O'simliklar poyasi hayoti davo-mida bo'yiga o'sgani singari, eniga ham o'sadi, yo'g'on-lashadi. Bahor kelib, o'simliklarda shira harakati boshlanishi bilan oziq moddalar barcha organlar qatori kambiyga ham yetib boradi. Oziq moddalar va suv bilan ta'minlangan kambiy hujayralari bo'lina boshlaydi. Har bir hujayra uzunasiga ikkiga bo'linadi. Yosh hujayralar o'sib yetilgach, ularning har biri yana ikkiga bo'linadi. Bo'linishi shu tariqa davom etaveradi. Bo'lingan hujayra-larning ko'p qismi kambiydan ichki tomonga qarab o'sib, yog'ochlik hujayralariga aylanadi. Qolgan qismi esa kam­biydan tashqariga qarab o'sadi va lub hujayralariga aylanadi. Shuning uchun yog'ochlik lubga qaraganda yo'g'on bo'ladi. Bahorda kambiyga suv va oziq moddalar ko'p borganidan uning bo'lingan hujayralari yirik bo'ladi. Yoz kelib, kunlar isishi bilan kambiyga boradigan oziq moddalar va suv kamaya boradi, natijada bo'linadigan hujayralar maydalashadi. Kuzga borib, kambiy hujayralari bo'linishdan to'xtaydi, kel-gusi yil bahorda yana bo'lina boshlaydi Shunday qilib, har yili bahordan kuzgacha yangi yog'ochlik qavat halqasi hosil bo'ladi va u oldingi yillari hosil bo'lgan yog'ochlikni ...