8-sinf Fizika fanidan Elektr qarshilik dars ishlanma

8-sinf fizika darsligi asosida 15-mavzu: Elektr qarshilik Elektr qarshilik haqida tushuncha Tok manbai, lampochka va ampermetrni kalit orqali ketma-ket ulab, elektr zanjirni yig'amiz (48-a rasm). Kalitni ulasak, lampochka ravshan yonadi, ampermetr undan tok o'tayotganini ko'rsatadi. 48-rasm. Kalitni uzaylik. Shu zanjirga uzunligi 1,5-2 metr bo'lgan mkelin'dan tayyorlangan simni spiral shakliga keltirib, uni lampochkaga ketma-ket qilib ulaylik (48-b rasm). Kalit ulanganda lampochka xira yonadi va ampermetr zanjirdan o'tayotgan tokning kamayganligini ko'rsatadi. Demak, nikelin sim zanjirdagi tokni kamaytiradi, ya'ni zanjirdan tok o'tishiga qarshilik qiladi. O'tkazgichning zanjirda tok o'tishiga qarshilik qilish xossasini tavsiflaydigan fizik kattalikka elektr qarshilik deb ataladi va R harfi bilan belgilanadi. Elektr qarshilikning asosiy birligi qilib qarshilik tushunchasini kiritgan va elektr zanjirning asosiy qonunini kashf etgan nemis fizigi Georg Simon Om sharafiga om (Q) qabul qilingan. Qarshilikning milliom (mQ), kiloom (kQ), megaom (M£2) kabi birliklari ham qo'llaniladi. Georg Simon Om (1787-1854) Taniqli nemis fizigi. U tok kuchi, kuchlanish va qarshilik orasidagi nazariy va amaliy hog'lanishni isbotlab bergan. Tokli o'tkazgichlarning o'zaro hamda doimiy magnit bilan ta'sirlashish qonunlarini o'rgangan. O'tkazgichning elektr qarshiligini ommetr deb ataluvchi asbob yordamida o'lchash mumkin. 49-rasmda mamlakatimizda ishlab chiqarilgan ommetrning tashqi ko'rinishi keltirilgan. O'tkazgichda elektr qarshilik qanday vujudga keladi? Metallardagi tok elektr maydon ta'sirida erkin elektronlarning tartibli harakatidan iborat. Harakat paytida clcktronlar kristallni tashkil etgan ionlar bilan to'qnashadi. Bu to'qnashuv jismlarning mexanik ha-rakatidagi to'qnashish jarayoaiga o'xshab, ionlar erkin elektronlaming tezligini kamaytiradi. Shuning uchun metall o'tkazgichlarga elektr maydon ta'sir etganda, elektr qarshilik namoyon bo'ladi. Bundan quyidagi xulosalar kelib chiqadi: elektr qarshilik o'tkazgichdagi erkin zarralarning tartibli harakati yo'nalishiga to'sqinlik qilishi bilan ...