11-sinf Astronomiya fanidan Fizik o'zgaruvchi yulduzlar dars taqdimoti

Fizik o'zgaruvchan yulduzlar. Pul'satsiyalanuvchi o'zgaruvchan yulduzlar Tsefeidlar Eruptiv o'zgaruvchan yulduzlar. Pulsarlar (neytron yulduzlar). Qora o'ralar haqida tushuncha. Fizik o'zgaruvchan yulduzlar ravshanliklarning o'zgarishi, shu yulduzlarning ishida kechadigan fizik jarayonlar hisobiga bo'ladi. Fizik o'zgaruvchan yulduzlar, ravshanliklarining o'zgarishi xarakteriga ko'ra, pul'satsiyalanuvchi va eruptiv o'zgaruvchan yulduzlarga bo'linadi. Pul'satsiyalanuvchi o'zgaruvchan yulduzlar - ravshanliklarining bir maromda (me'yorda) o'zgarishi bilan xarakterlanadi. Bu xildagi o'zgaruvchan yulduzlarning ravshanliklarining o'zgarishi, asosan, ularning sirt qatlamlarining pul'satsiyalanishi hisobiga bo'lgani uchun ham ular shunday nomlanadi. Pul'satsiyalanish tufayli bunday yulduzlarning radiuslari ortayotganda, ularning yorqinligi va temperaturasi maksimumga erishadi, aksincha kichrayayotganda (ya'ni yulduz siqilayotganda) esa, yorqinligi va harorati kamayadi. Pul'satsiyalanuvchi o'zgaruvchan yulduzlar, davrlarining uzunligi va ravshanliklarining o'zgarish darajasiga ko'ra quyidagi tiplarga bo'linadi: Tsefeidlar - ravshanliklarining egriligi alohida shaklga ega bo'lib, ularning asosiy kattaliklaridan hisoblangan yulduz kattaliklarining vaqt bo'yicha o'zgarish davrlari bir necha sutkadan bir necha unlab sutkagacha etadi. Ravshanligining egriligi Tsefey yulduz turkumi  sining o'zgarishiga o'xshashligi uchun ham bunday yulduzlar tsefeidlar deb ataladi Eruptiv o'zgaruvchan yulduzlar Eruptiv o'zgaruvchan yulduzlar-asosan mitti yulduzlar bo'lib, ularning o'zgaruvchanligi, vaqti-vaqti bilan qaytalanuvchi chaqnash ko'rinishida bo'ladi. Bunday chaqnashlar, mazkur yulduzlardan uloqtirilgan plazmaning uloqtirilishi (eruptsisiya) bilan tushuntirilgani uchun ham ular eruptiv o'zgaruvchan yulduzlar deb yuritiladi. Eruptiv o'zgaruvchan yulduzlarning yarmidan ko'pi Aravakash yulduz turkumining RW tipidagi yulduzlardir. Bunday tipdagi o'zgaruvchan yulduzlarning ravshanligi shu qadar noto'g'ri o'zgaradiki, natijada hech qanday qonuniyat bilan bu o'zgarishni belgilab bo'lmaydi. Aravakashning RW tipidagi ma'lum bir yulduz ravshanligi ba'zan juda tez (1 soatda 1 yulduz kattaligiga) o'zgargani holda, ba'zan juda sekin (1 sutkada 0,1 yulduz kattaligiga) o'zgaradi. Umuman bunday yulduzlarda ravshanlikning o'zgarish amplitudasi 0,1 dan 3 yulduz kattaligigacha ...